Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Wspomnienia o rodzinnym Starym Sielcu

Jarosław Sender
prof. Jerzy Przybylski
prof. Jerzy Przybylski
Stary Sielc posiada długą i barwną historię, na co wpływ ma jego położenie geograficzne i uzależnione od niego warunki życia mieszkającej w nim ludności.

Wieś jest położona na wysokim prawym brzegu rzeki Narwi (dziś tzw. Starej Narwi).

Znajdujące się w okolicach Sielca rozlewiska Narwi w przeszłości sprzyjały zamieszkiwaniu na ich obszarach ptactwa wodnego oraz bobrów i piżmowców. Na łąkach i polach oraz w pobliskich lasach żyło też wiele dzików i zajęcy. Rosło w nich także wiele rodzajów grzybów i smacznych jagód.

Gęsto zalesione rozlewisko Narwi stwarzało naturalne warunki do ukrywania się w nich mieszkańców wsi zagrożonych najazdami: Prusów, Krzyżaków i Litwinów, a także Szwedów oraz podążających na wschód lub zachód drogą przez Pułtusk, Szelków, Różan, Ostrołękę (lub w przeciwnym kierunku) wojsk francuskich, rosyjskich, szwedzkich i niemieckich.

W dorzeczu Narwi i Orzyca na zachód i północ od Sielca ukrywali się młodzi Mazowszanie przed rosyjską "branką" w 1863 r. oraz walczące partie powstańcze w okresie powstania styczniowego.

W Starym Sielcu i na jego łąkach oraz polach znajdowały się też niemieckie i rosyjskie linie umocnień polowych budowanych w latach I i II wojny światowej. Wieś była także świadkiem przemarszu i walk wojsk polskich i rosyjskich w sierpniu 1920 r.

Szlachecki Sielc

W przeszłości Sielc Stary posiadał własny dwór szlachecki i przez lata był gminnym ośrodkiem administracyjnym, dzieląc się tą funkcją od drugiej połowy XIX wieku z Sielcem Nowym. Urząd gminy Sielc na początku XX wieku, zachowując pierwotną nazwę, został przeniesiony do Rzewnia gdzie pod tą samą nazwą funkcjonował aż do 1950 r.

W latach drugiej wojny światowej (bez kolonii - Ostrów), w Starym Sielcu znajdowało się 39 gospodarstw, w których mieszkały 42 rodziny. Liczyły one łącznie około 200 osób.

Kilku mężczyzn, pod dowództwem Józefa Gregorka, funkcjonowało w działających w tym terenie wojskowych organizacjach zbrojnych (ZWZ, BCH, AK i NSZ). Po wojnie trzech spośród nich należało (tak mówiła szeptana poczta wiejska) do działającego na terenie powiatu makowskiego WiN-u. Prowadzili oni również tzw. indywidualną walkę z ówczesną władzą (o czym opowiadał autorowi jego wujek Józef Gregorek - wójt gminy Sielc w tamtych latach), polegającą na odbieraniu chłopom przydzielanych im z dostaw "UNRY" krów, których mięso sprzedawali często byłym ich właścicielom. W 1947 r. za tę rabunkową działalność byli sądzeni i przez kilka lat przebywali w więzieniach PRL. Dwóch spośród uczestników wojennego ruchu oporu, jesienią 1944 r. wstąpiło do organizowanej w gminie Sielc Milicji Obywatelskiej i strzegło bezpieczeństwa jej mieszkańców aż do połowy 1945 r.

Wojenna zawierucha

W latach okupacji niemieckiej większość dorosłych mężczyzn - mieszkańców Sielca Starego zajmowała się handlem żywnością, głównie mięsa i masła. Dostarczając ją na własnych plecach przez zieloną granicę, dzielącą Rejencję Ciechanowską z Generalnym Gubernatorstwem do Wyszkowa i Warszawy. W drodze powrotnej przynoszono tą samą trasą do wsi skóry i materiały ubraniowe, które na buty przerabiał żyjący we wsi szewc Roman Szymański, a ubrania szył Stanisław Gregorek, ówczesny mieszkaniec Sitnego. Wiosną 1943 r., schwytany przez Niemców na tej formie handlu mieszkaniec Sielca Starego, Franciszek Skóra, został wywieziony do Oświęcimia i wkrótce zamęczony.

Śmierć z rąk niemieckich okupantów poniósł również uczący się na krawca we wsi Gostkowo 19-letni mieszkaniec Sielca - Mieczysław Gregorek syn Adama. Zginął w 1943 r. w czasie przewożenia przez Narew w rejonie Gostkowa dwóch nieznanych mu uczestników jednej z mazowieckich organizacji zbrojnych. W czasie jesiennej ofensywy 48. armii radzieckiej, walczącej o rozszerzenie przyczółka różańskiego, śmierć od pocisków artyleryjskich ponieśli: Michał Szymański syn Tadeusza oraz młodziutka Helena Karczewska, córka Czesława. W czasie ofensywy zimowej tej armii w okolicach Przasnysza zginął sołtys Sielca Starego, Władysław Kochowski.

W latach 1943 - 1944 w Starym Sielcu ukrywał się w gospodarstwie Wincentego Latka szesnastoletni Żyd, znany pod nazwiskiem Staszek Zielonka. Wincenty Latek zatrudniał go do pasania bydła.

Wiosną i latem 1944 r. na łąkach i polach oraz w siedliskach mieszkańców Starego Sielca Niemcy zbudowali dwa batalionowe punkty oporu, w których we wrześniu i październiku bronił się 317. niemiecki pułk piechoty przed naporem 42. korpusu piechoty 48. armii radzieckiej. W okresie od 13 października 1944 r. do 21 stycznia 1945 r. na obszarach Starego Sielca było rozmieszczone stanowisko dowodzenia 42. korpusu piechoty 48. armii oraz część podległych mu jednostek bojowych i tyłowych. Mieściły się tam wówczas: polowy szpital armijny, batalion naprawy sprzętu pancernego i samochodowego, pralnia, łaźnia i piekarnia polowa korpusu, dwa cmentarze wojenne oraz rejonowy ośrodek odpoczynku i szkolenia pułku piechoty i inne mniejsze oddziały tyłowe korpusu. Na polach Starego Sielca i Sitnego mieściło się lotnisko mieszanej dywizji lotniczej 48. armii, na którym bazowały trzy pułki samolotów (myśliwskie, bombowe i szturmowe) oraz kilka samolotów łącznikowych.

Powojenne migracje

W wyniku wojny mieszkańcy Starego Sielca ponieśli ogromne straty. Wszystkie domy mieszkalne i budynki gospodarcze były uszkodzone, a znaczna ich część została całkowicie zniszczona. Stąd też wielu mieszkańców Starego Sielca aż do 1948 r. mieszkała w pofrontowych ziemiankach. Na łąkach i polach Starego Sielca znajdowały się dwa duże pola minowe oraz zasieki z drutu kolczastego i kilkanaście kilometrów okopów. W tych okolicznościach kilku mieszkańców Starego Sielca opuściło swoje rodzinne strony i przeniosło się już w latach 1945-1947 w inne rejony Polski.

Brak możliwości zatrudnienia na terenie gminy Sielc (Rzewnie) lub znalezienia stosownej szkoły przygotowującej do zawodu, a jednocześnie powstawanie licznych miejsc pracy w okolicznych miastach (Maków, Pułtusk, Wyszków, Ostrołęka, a przede wszystkim Warszawa) spowodowały, że w latach 1945-1955 Stary Sielc opuściło prawie 30 młodych chłopców i dziewcząt urodzonych w latach 1930-1939. W 1946 roku na pograniczu Starego i Nowego Sielca zbudowano szkołę podstawową czynną po dzień dzisiejszy. W latach 1951-1952 wieś otrzymała energię elektryczną. Obecnie w Starym Sielcu zajmującym około 4.1 proc. obszaru gminy Rzewnie żyje 89 osób czyli około 3 proc. ogólnej liczby jej mieszkańców. Gmina Rzewnie zajmuje łącznie obszar 11.175 ha, a mieszka w niej 2860 mieszkańców. Wśród nich jest 256 osób, które ukończyły 65. rok życia i 785 osób, które nie ukończyły jeszcze 20. roku życia. W Starym Sielcu żyje 9 osób, które przekroczyły 65. rok życia i 21 osób, które jeszcze nie ukończyły 20. roku życia. Obecnie we wsi tej żyje 5 osób w wieku powyżej 70 lat oraz kilka osób, które posiadają tam tylko budynki mieszkalne, a nie prowadzą samodzielnie gospodarstwa wiejskiego, a zajmują się głównie handlem obwoźnym. Kilku młodych mieszkańców Starego Sielca pracuje w okolicznych miasteczkach lub w Warszawie i nie zamierza w przyszłości zajmować się rolnictwem. n

prof. Jerzy Przybylski

Jerzy Przybylski, ur. 20.01.1935 r. w Sielcu Starym, gm. Rzewnie. W 1950 r. ukończył Zasadniczą Szkołę Zawodową przy Domu Dziecka w Jaciążku. Następnie absolwent Liceum Ogólnokształcącego w Szczecinie, Oficerskiej Szkoły Wojsk Zmechanizowanych we Wrocławiu i Wojskowej Akademii Politycznej w Warszawie, gdzie w r. 1979 uzyskał tytuł doktora nauk humanistycznych. Habilitację uzyskał w 1989r. w Wojskowym Instytucie Historycznym, a stopień docenta w Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni (1990r). W 1998 r. otrzymał tytuł profesora nadany przez Prezydenta RP na wniosek Uniwersytetu Gdańskiego. Zawodowo przez całe życie związany z marynarką wojenną - jej dowództwem i uczelniami. W latach 1990-1994 był dyrektorem Instytutu Nauk Humanistycznych Wyższej Szkoły Marynarki Wojennej w Gdyni; następnie pełnił funkcje kierownicze w Instytucie Historii WSP w Słupsku. Od 2005 r. wykłada w Gdańskiej Szkole Humanistycznej, w której był także prorektorem. Był wieloletnim członkiem rad naukowych, w latach 2003-2006 także członkiem Komitetu Nauk Historycznych PAN.

Wydał ponad 100 publikacji o tematyce historycznej. Silnie związany emocjonalnie z rodzinnymi stronami, zajmuje się także historią Ziemi Makowskiej. Mieszka obecnie w Gdyni. Jest członkiem Gdańskiego Towarzystwa Naukowego.

Młodzież urodzona w latach 1930-1939, która opuściła Sielc Stary w latach 1945-1960
1. Szymański Jerzy, syn Adolfa (ubył do m. Wyszków) - krawiec;
2. Szymański Edward, syn Jana (ubył do m. Warszawa) - krawiec;
3. Szymańska-Reczek Janina córka Jana (ubyła do m. Warszawa);
4. Filipowicz Zygmunt, syn Antoniego (ubył do m. Warszawa) - robotnik;
5. Filipowicz Ryszard, Piotr, syn Antoniego (ubył do m. Chrzanów) - żołnierz zawodowy WP;
6. Knochowski Jan, syn Tomasza (ubył do m. Szklarska Poręba) - Żołnierz zawodowy WOP;
7. Knochowski Mieczysław, syn Tomasza (ubył do m. Maków Mazowiecki) - technik rolnik;
8. Domaszewski Edward, syn Józefa (ubył do m. Wołomin) - stolarz;
9. Domaszewska Helena, córka Józefa (ubyła do m. Łódź) - włókniarka;
10. Dąbek Apolonia, córka Antoniego (ubyła do m. Ząbki koło Warszawy) - krawcowa;
11. Sudzińska-Michalska Maria córka Józefa (ubyła do m. Warszawa) - pracownik umysłowy;
12. Michalski Witold, syn Józefa (ubył do m. Warszawa) - technik drukarz;
13. Reczek Stanisław, syn Juliana (ubył do m. Warszawa) - krawiec;
14. Szymański Julian, syn Tadeusza (ubył do m. Warszawa) - krawiec;
15. Szymański Stanisław, syn Tadeusza (ubył do m. Warszawa - krawiec;
16. Pachulska Halina, córka Apolinarego (ubyła do m. Warszawa - pracownik umysłowy;
17. Pachulski Jerzy, syn Apolinarego (ubył do m. Maków Mazowiecki - nauczyciel;
18. Latek Krystyna, córka Adama (ubyła do m. Malbork) - pracownik umysłowy;
19. Latek Ryszard, syn Adama (ubył do m. Malbork) - robotnik;
20. Latek Zygmunt, syn Adama (ubył do m. Pułtusk) - żołnierz zawodowy WP, nauczyciel;
21. Latek Halina, córka Antoniego (ubyła do m. Giżycko) - pracownik umysłowy;
22. Latek Zofia, córka Antoniego (ubyła do m. Warszawa) - pracownik handlu;
23. Latek Stanisław, syn Antoniego (ubył do m. Pruszków) - krawiec;
24. Chodyna Kazimierz, syn Franciszka (ubył do m. Gdynia) - krawiec;
25. Chodyna Tadeusz, syn Franciszka (ubył do m. Grudziądz) - ogrodnik;
26. Przybylski Jerzy, syn Czesława (ubył do m. Katowice-Świnoujście-Gdynia) - żołnierz zawodowy Marynarki Wojennej, nauczyciel akademicki.
Materiał opracowano na podstawie księgi meldunkowej sołectwa Sielckiego z lat 1950-1980, wywiadów z mieszkańcami Sielca Starego oraz własnej pamięci.
Opracował Jerzy Przybylski Prof. zw. dr hab

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!
Wróć na to.com.pl Tygodnik Ostrołęcki