Z byłego poligonu w Ślubowie wykopali ponad 5 tys. niewybuchów!

Dzicz - uwielbianą przez żmije i wilki, gdzie nie brakuje bagiennych terenów i ruin dawnych domostw, przeczesuje - centymetr przy centymetrze, 56 mężczyzn. Idą w dwuosobowych zespołach. Na czele dowódca patrolu, czyli zawodowy saper z wykrywaczem metalu, a kilka metrów dalej pomocnik z łopatą. Urządzenia piszczą co chwilę. Statystycznie, niewybuchy - saperzy znajdują w co dwudziestym dołku.

Znaleziska są różne: od bomb lotniczych, ważących pół tony, przez takie ważące 200 i 50 kilogramów, są bomby kasetowe, pociski rakietowe, sygnalizacyjne i oświetleniowe, granaty moździerzowe, granaty ręczne i nasadkowe, granatniki przeciwpancerne, miny przeciwpiechotne, miny narzutowe, zapalniki, ładunki miotające, pociski artyleryjskie oraz amunicja karabinowa i pistoletowa.

- Kasetowe to takie, które otwierają się nad ziemią i wylatuje z nich kilkadziesiąt mniejszych bomb. Jednak niektóre z nich nie otworzyły się, jedną taką znalazłem dwa dni temu. Znajdujemy też miny narzutowe, czyli takie, które uzbrajają się po upadku i czekają na ofiarę, a ich pole rażenia wynosi do 25 metrów - opowiada Mariusz Ratajczak, , który nadzoruje rozminowywanie lasów Nadleśnictwa Przasnysz. - Z czasów wojny znaleźliśmy tylko dwa szrapnele, które raziły ołowianymi kulkami. Reszta pochodzi z czasów powojennych, w tym sporo jest szkolnego uzbrojenia. Są to specjalnie oznakowane bomby, w których po upadku miał się uruchamiać dymny ładunek pirotechniczny, w ten sposób było znakowane miejsce upadku. Ale takie ćwiczebne bomby też mogą być groźne. Na Dolnym Śląsku jakiś człowiek ostatnio usiłował taką bombę przerobić na złom i ciął ją palnikiem. Trafił na sztukę, w której po zrzuceniu nie zadziałał ładunek pirotechniczny. Zadziałał dopiero od palnika złomiarza, i skończyło się na bardzo poważnych oparzeniach.

Poligon w gminie Krzynowłoga Mała powstał - z inicjatywy Niemców, na początku II wojny światowej. W tym celu okupanci wysiedli większość wsi leżących na zachód od drogi z Przasnysza do Chorzel. Do rodzinnych stron mieszkańcy powrócili dopiero w 1945 roku. Niektórzy z nich jednak ponownie zostali zmuszeni do wyprowadzki.

- Powstała tu nawet szkoła. Ale władze ludowe ponownie chciały utworzyć tu poligon, i ponownie wysiedlili ludzi. W dzień wysiedlali, a w nocy ludzie wracali. W końcu przejechali spychaczami po wszystkich zabudowaniach wsi Dembe Wielkie, Dembe-Kąski i Paczuszki (pisownia nazw wsi taka jak na stronie urzędu gminy - przyp. red.), i nie bydło już do czego wracać - opowiada Sławomir Mikulak, mieszkaniec pobliskiej Starej Wsi. I uściśla, że w czasach powojennych pod jedną nazwą "Ślubowo" funkcjonowały dwa poligony: chemiczny i lotniczy. Na chemicznym trenowana była obrona przeciwchemiczna, a na lotniczym zrzut bomb do celu.

- Lotniczy został nam oddany w 1992 roku, a chemiczny dwa lata temu. Chemiczny został oczy_szczony z wszelkich wojskowych pozostałości, natomiast lotniczy otrzymaliśmy oczyszczony tylko powierzchniowo - mówi Danuta Szydlik, rzecznik prasowy Nadleśnictwa Przasnysz. I wyjaśnia, że 300 hektarów dawnego poligonu lotniczego było już czyszczone z niewybuchów w latach 2006-2007. Wówczas z inicjatywy i za pieniądze Nadleśnictwa.

- Jednak na dokładne oczyszczenie ogromnych połaci, jakie nam przekazano, potrzebne są równie ogromne pieniądze, więc gdy pojawiła się możliwość skorzystania z pieniędzy unijnych, tak też zrobiliśmy. Do projektu zgłosiliśmy przeszło 210 hektarów. Około 138 hektarów zostało już oczyszczonych, a na pozostałym obszarze prace są w toku. Niewybuchów szuka firma, która wygrała przetarg. Dodatkowo z Wojskiem Polskim mamy podpisaną umową, na mocy której zabierają wszelkich podejrzane znaleziska, bo u nas nie ma miejsc, które nadawałyby się na detonację. I tak, co dwa, trzy dni przyjeżdża patrol rozminowania, który stacjonuje w Nowym Dworze Mazowieckim i detonuje niewybuchy z naszego terenu na swoim poligonie.

Teren jest oczyszczany do metra wgłąb. Jeśli saperom uda się jednak zlokalizować coś głąbiej, to także jest wykopywane. Rozminowywanie powinno zakończyć się z tym rokiem. Tym samym na pewno będzie bezpieczniej niż teraz. Leśnicy będą mogli prowadzić normalną gospodarkę leśną, a okoliczni mieszkańcy spokojnie zbierać jagody czy grzyby. Na razie jednak teren jest niebezpieczny.

- Poustawialiśmy tam nawet zakazy wstępu, ale grzybiarze i tak to lekceważą. A my nie jesteśmy w stanie całego terenu obstawić strażą leśna. Na szczęście nikomu nic się nie przytrafiło - mówi Danuta Szydlik. A Grzegorz Tarkowski, zastepca ca nadleśniczego Nadleśnictwa Przasnysz - dodaje: - Uczuliliśmy naszą Straż Leśną, aby otoczyła to miejsce szczególną opieką.

Mieszkańcy na razie są upominani, ale leśnicy mogą także karać za wchodzenie na zakazane tereny mandatem wysokości 500 zł.

W czasie trzech tygodni pracy saperzy uzbierali pięć ton odłamków bomb lotniczych. Ale znajdują też wiadra, podkowy, elementy maszyn rolniczych, kołpaki... Złom znoszą w jedno miejsce i oglądają, czy nie ma wśród nich znalezisk cennych z archeologicznego punktu widzenia.

- W 1983 roku wybuchła tu bomba i wyrzuciła mieszek ze złotymi monetami - wspomina Sławomir Mikulak.

I choć opowieść ta może w pierwszej chwili wydawać się niedorzeczna, jest prawdziwa. Faktycznie był skarb i bomba, która go wyrzuciła w górę. I tak świato dzienne ujrzało wiele XVII-wiecznych srebrnych talarów i dukatów (złotych monet), szelągów, półtoraków i groszy oraz srebrne naczynia stołowe. Od miejscowej ludności udało się muzealnikom odzyskać około dwustu monet. Zasiliły one zbiory Muzeum Ziemi Zakrzeńskiej.

I takich skarbów może być więcej, bo przez pogranicze mazowiecko-pruskie przebiegały kiedyś szlaki handlowe. Na razie jednak saperzy niczego zabytkowego nie znaleźli.

Globalny projekt rozminowania obszarów popoligonowych rozpoczął się w 2007 roku. Obejmuje 58 nadleśnictw podlegających pod 15 regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych. Obszarowo projekt ma zasięg ponad 30 tys. hektarów i opiewa na ponad 130 mln zł. Prace, z ramienia beneficjenta

- Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe, koordynuje Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych. A sam projekt nosi nazwę "Rekultywacja na cele przyrodnicze terenów zdegradowanych, popoligonowych i powojskowych zarządzanych przez PLG LP". Jest to projekt dofinansowany w 85 procentach przez Unię Europejską. W sumie oczyszczono już ponad 16 tys. hektarów w 48 nadleśnictwach. - U nas dodatkowo zostały wykonane prace związane z rozbiórką obiektów powojskowych - dodaje Danuta Szydlik.

W 1939 roku okupant niemiecki, na potrzeby poligonu, wysiedlił siedem wsi gminy Krzynowłoga Mała (w tym Ślubowo). Po wojnie poniemiecki poligon przejęła 15. Dywizja Lotnictwa Bombowego (od 1951 roku), a następnie (od 1955 roku) Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych, który przeprowadzał pierwsze próby lotniczych środków bojowych przy użyciu samolotu Tu-2.

W sumie poligon zajmował (wliczając strefę ochronną) ponad 4500 hektarów. Jedną z części wydzielono i ogrodzono na cele poligonu Wojskowego Instytutu Chemii i Radiometrii. Miejscowi wspominają, że swego czasu zbudowano tam piec i zaczęto w nim palić beczkami zawierającymi odpady farb i lakierów. Okoliczni rolnicy zaprotestowali, skrzyknęli się i przy pomocy ciągników zrównali piec z ziemią. Oficjalnie jednak trudno tę historię potwierdzić.

Danuta Szydlik informuje jedynie, że w grudniu 2012 roku Stołeczny Zarząd Infrastruktury w Warszawie, działający w imieniu Ministra Obrony Narodowej, przy udziale Wojskowego Instytutu Chemii i Radiometrii, przekazał dzierżawiony poligon chemiczny o pow. 32,71 ha do Nadleśnictwa Przasnysz. - Teren ten został oczyszczony z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych. Wszystkie budynki oraz pozostała infrastruktura kubaturowa została rozebrana przez przekazującego - mówi.